Etapy kariery zawodowej i budowanie bezpieczeństwa finansowego
Najedź kursorem na wybraną postać, żeby dowiedzieć się więcej.
Stabilizacja w życiu zawodowym
Osiągnięcie stabilnej pozycji zawodowej jest naturalnym dążeniem każdego człowieka. Zmieniające się coraz szybciej warunki oraz rozwój nowoczesnych technologii stawiają jednak w tym względzie poważne wyzwania. Tym bardziej ważne jest nie tylko zdobycie odpowiedniej pozycji, ale też optymalne wykorzystanie tego okresu z punktu widzenia osobistej sytuacji materialnej.
Cykl kariery zawodowej
Analogicznie do cyklu życia można mówić o cyklu rozwoju kariery. W pewnej mierze są one ze sobą zbieżne, głównie w pierwszych latach pracy. Jednak cykl życia zawodowego może też mieć swoją specyfikę, wynikającą zarówno z uwarunkowań indywidualnych, jak i ze zmian na rynku pracy. Zazwyczaj wyróżnia się w nim następujące etapy:
– przygotowanie do zawodu, czyli edukacja formalna, staże i praktyki,
– pierwsza praca, wdrażanie i zdobywanie umiejętności praktycznych,
– wczesny rozwój kariery składający się z doskonalenia kompetencji i rozwoju, często połączony z utrwalaniem pozycji i awansami na niższych szczeblach, czasem następuje w tej fazie poszukiwanie nowego pracodawcy w celu poprawy warunków lub poszerzania doświadczeń,
– ugruntowanie pozycji zawodowej, uzyskanie statusu fachowca/specjalisty, aspirowanie i zajmowanie stanowisk kierowniczych lub eksperckich,
– schyłkowa faza kariery, może przybierać różne formy i mieć różny przebieg, w zależności od cech indywidualnych, rodzaju wykonywanej pracy czy wykonywanego zawodu,
– przejście na emeryturę z ewentualną aktywnością zawodową w ograniczonym zakresie.
W obecnych warunkach coraz częściej w tym klasycznym cyklu pojawia się faza przekwalifikowania. Może ona wystąpić na różnych etapach i wynikać bądź z uwarunkowań indywidualnych, bądź ze zmian na rynku pracy, które zachodzą z coraz większą dynamiką, obejmując w skrajnych przypadkach nawet zanikanie niektórych zawodów.
W tym kontekście mówi się często o tzw. hipotezie cyklu życia. Rzeczywistość pokazuje, co znajduje uzasadnienie w tej hipotezie, iż ludzie dążą do osiągnięcia określonego, średniego statusu społecznego w ciągu całego okresu swojego życia, który wiąże się bezpośrednio z odpowiednim poziomem konsumpcji. W tym kontekście dochody z początkowych okresów kariery zawodowej nie wystarczają na pełną realizację aspiracji konsumpcyjnych. W tym czasie pojawiają się wspomniane kredyty czy pożyczki. Oczywiście zmienia się to w kolejnych okresach, kiedy wchodzi się w etap ugruntowanej pozycji zawodowej. Wzrost dochodów ponad uśredniony poziom aspiracji konsumpcyjnych pozwala na oszczędzanie kapitału. Wynika z tego, iż ludzie oszczędzają (a w niektórych przypadkach powinni oszczędzać) w okresie swojej aktywności zawodowej w celu finansowania konsumpcji po przejściu na emeryturę. Można zatem powiedzieć, iż indywidualna konsumpcja jest tu uzależniona od dochodu oraz zgromadzonych oszczędności. To z kolei stanowi jedną z ważniejszych determinant stabilności finansowej gospodarstw domowych w długim okresie, także po zakończeniu aktywności zawodowej.
Stabilność niejedno ma imię
Stabilizację finansową osiąga się zwykle w fazie ugruntowania pozycji zawodowej i po nabyciu odpowiedniego poziomu kompetencji. Wiąże się ona zazwyczaj z pewnością zatrudnienia, łatwością znalezienia kolejnego pracodawcy, wyższymi zarobkami i perspektywą ich dalszego wzrostu. To, kiedy możliwe jest osiągnięcie tej fazy, i czas jej trwania zależą od wielu czynników, zarówno indywidualnych, jak i w szerszej perspektywie, od sytuacji na rynku pracy oraz zmian koniunkturalnych, technologicznych i cywilizacyjnych.
Na stabilizację zawodową wpływają często w znacznym stopniu regulacje prawne, nie tylko dotyczące bezpośrednio rynku pracy, ale także na przykład zachodzące w sferze podatkowej. Przykładem może być zróżnicowanie pod względem podatków i obciążenia składkami różnych form zatrudnienia. Zróżnicowanie to przyczyniło się w poprzednich latach do preferowania przez pracodawców korzystnych dla nich rodzajów umów, czyli umów-zleceń, o dzieło, czy też zachęcania pracowników do zakładania własnej działalności gospodarczej. Tego typu praktyki, często nadużywane, bardzo niekorzystnie wpływały na osiągnięcie poczucia stabilizacji zawodowej, powodując negatywne skutki społeczne, ale długofalowo rodziły również problemy dla samych pracodawców, szczególnie w firmach korzystających z zaawansowanych technologii i nastawionych na rozwój, a nie tylko krótkookresową optymalizację wyników.
Jednocześnie zmiany technologiczne i cywilizacyjne oraz kulturowe prowadzą do pojawiania się nowych form, preferowanych przez posiadających określone, wysokie lub specyficzne kompetencje pracowników. Mowa tu o osobach świadomie decydujących się na prowadzenie własnej działalności gospodarczej, ale także tzw. wolnych strzelcach (freelancer), poszukujących zleceń na rynku, specjalistów koncentrujących się na wybranych projektach, czy menedżerach „do wynajęcia” na określony czas lub do wykonania określonych zadań (interim). Mimo swej pozornej mniejszej stabilności mogą one być źródłem systematycznych dochodów, jednocześnie pozwalając zachować odpowiadające fachowcom proporcje między pracą zawodową a życiem osobistym. Wiele wskazuje na to, że tego typu formy będą zyskiwać na popularności, choć zapewne nie będą mieć wielkiego udziału na rynku, poza specyficznymi dziedzinami.
W każdym przypadku osiągnięcie fazy stabilności i ugruntowanej pozycji zawodowej to najlepszy okres do budowania solidnych podstaw stabilnej pozycji w zakresie finansów osobistych. W tym czasie wynagrodzenia są na relatywnie wysokim poziomie, często z perspektywą ich dalszego wzrostu. Łatwiej więc odkładać część dochodów i dbać o ich pomnażanie. Ważne jest przy tym zachowanie odpowiednich proporcji między bieżącymi wydatkami, szczególnie związanymi z prestiżem i podnoszeniem standardu życia, z oszczędzaniem na przyszłość, pamiętając o cyklu życia i kariery.
Obrona przed zawirowaniami
Na każdym etapie życia zawodowego mogą nastąpić wydarzenia skutkujące utratą źródła dochodów. Na tego typu wydarzenia szczególnie narażone są osoby rozpoczynające karierę zawodową, które mają najmniejsze możliwości samodzielnego uporania się z kłopotami finansowymi. Z reguły nie mają one wystarczających rezerw, pozwalających na przetrwanie okresu pozostawania bez zatrudnienia. Młodych pracowników niedostatecznie chroni krótki okres wypowiedzenia stosunku pracy, a spora część z nich zatrudniana jest w formie umów cywilnoprawnych, które w ogóle nie przewidują okresu wypowiedzenia. W przypadku jakichkolwiek zawirowań, czy to dotyczących określonej firmy, czy też wynikających z ogólnej sytuacji na rynku pracy lub pogorszenia się koniunktury w gospodarce, w pierwszej kolejności pracodawcy pozbywają się pracowników o krótkim stażu i z reguły niezbyt wysokich kompetencjach i doświadczeniu. W ich przypadku szczególnie istotne jest więc odkładanie nawet niewielkich kwot na taką okoliczność, a przede wszystkim unikanie zaciągania zobowiązań kredytowych bądź zakupów ratalnych. Mogą one liczyć z reguły jedynie na pomoc rodziny i znajomych, a w części przypadków na zasiłek dla bezrobotnych, o ile zatrudnione były na umowę o pracę. Zazwyczaj zmuszone są one przynajmniej przejściowo do podejmowania prac gorzej płatnych, poniżej swoich kwalifikacji. Osoby o nieco dłuższym stażu powinny zadbać o posiadanie zasobów finansowych pozwalających na ponoszenie bieżących wydatków przynajmniej przez okres od jednego do trzech miesięcy. Jest to szczególnie istotne, gdy założyły już rodzinę.
Czasy, w których całe życie zawodowe wiązało się zwykle z jednym lub dwoma zakładami pracy, należą już do przeszłości. Dzieje się tak z wielu powodów. Pracownicy często zmieniają miejsce zatrudnienia w miarę zdobywania nowych kwalifikacji i doświadczenia. Poszukiwanie nowego pracodawcy może wynikać także ze względów dotyczących konkretnych firm, których potrzeby względem zatrudnionych ulegają zmianie lub też zmienia się ich kondycja finansowa, czasem kończąc się upadłością lub likwidacją. Sytuacja firm jest też w znacznym stopniu warunkowana koniunkturą w danej branży lub w całej gospodarce. Zawirowania związane z utratą pracy mogą spotkać każdego, na każdym etapie kariery zawodowej. O bezpieczeństwie rodziny można mówić, gdy gospodarstwo domowe zgromadziło rezerwy pozwalające przeżyć bez źródeł dochodu od sześciu do dwunastu miesięcy. Co prawda, według danych Instytutu Badawczego Randstad, w II kwartale 2021 r., średni czas poszukiwania pracy wynosił 3,1 miesiąca, jednak dane te dotyczą pracowników o wysokich kwalifikacjach. Tymczasem według wyliczeń Narodowego Banku Polskiego z 2017 r., a więc z okresu boomu gospodarczego, czas poszukiwania pracy w Polsce może wynieść nawet ponad 12 miesięcy. To dość duże różnice, które zależą od wieku, kwalifikacji, doświadczenia, zawodu oraz innych czynników, jednak mimo rozbieżności dane te powinny dawać do myślenia w kwestii zabezpieczenia się przed utratą przychodów.
Jeśli chodzi o zewnętrzne źródła pomocy w przypadku utraty pracy, możliwości są niewielkie i ograniczają się do zasiłku dla bezrobotnych oraz pomocy socjalnej. W ograniczonym zakresie można korzystać z ubezpieczenia od utraty pracy. Towarzystwa ubezpieczeniowe oferują tego typu produkty, jako dodatkową opcję do ubezpieczenia na życie oraz w przypadku kredytobiorców. Ochrona z tego tytułu jest jednak dość skromna, a warunki bardzo zróżnicowane w poszczególnych towarzystwach. Tu także obowiązuje zasada proporcjonalności wysokości świadczenia w zależności od wysokości składki płaconej przez ubezpieczającego się. Przykładowo, przy składce miesięcznej wynoszącej 20–30 zł miesięcznie, można liczyć na wypłatę około 5 tys. zł, najczęściej w kilku transzach. W przypadku ubezpieczeń związanych z kredytem składka roczna zazwyczaj wynosi od 1 do nieco ponad 3 proc. wartości zobowiązania, a świadczenie może obejmować do 12 rat kredytu. Należy przy tym pamiętać, że świadczenie zostanie wypłacone jedynie w określonych przypadkach. Zwykle wówczas, gdy utrata pracy nastąpiła w formie wypowiedzenia umowy przez pracodawcę (bez winy pracownika), w przypadku upadłości lub likwidacji pracodawcy. Ubezpieczenie z zasady nie obejmuje sytuacji, w której między innymi umowa o pracę wygasła, zwolnienie zostało dokonane za porozumieniem stron bądź jednostronnie przez pracownika. W tej sytuacji najpewniejszym sposobem na zapewnienie sobie środków na przetrwanie trudnych okresów w karierze wydaje się inwestowanie i pomnażanie w ten sposób rezerw finansowych gromadzonych w czasach lepszej koniunktury zawodowej.
